مهارت زندگی

زندگی مفهومی زیبا وحقی که خداوند به موجودات زنده ( نباتات - حیوانات وانسان ) داده است .هرکدام از این موجودات زندگی خاص خودشان رادارند .گروه اول وگروه دوم زندگیشان همانند زندگی نسلهای اول خود می باشند . هیچگونه اختیاری ندارند غریزی زندگی می کنند .لذا نه به خود و نه به دیگران آسیبی نمی رسانند بلکه در چهارچوب فطرت خود مفید می باشند .

اما این موجود برتریعنی انسان ( دارای نیروی تفکر واختیارو... ) بجای اینکه ازنیروهای خود به سوی جایگاه خوب زندگی کردن حرکت کند  وبرای خود ودیگران مفید باشد. یا منفعل است وکاری به حقوق خود ندارد .یاعرصه زندگی رابرای خود سایر همنوعانش وحتی دیگر موجودات تنگ واز بین برده است ( پرخاشگر) . اما کسانی هم هستند که برای خود وجامعه وحتی کل هستی مفید می باشند ( جرات مند ).اینان دنیای ازآرامش را ابتدا دردرون خود وبعد درمحیط اطراف ایجادکرده واز زندگی لذت برده وهمه از وجودشان راحت هستند . لذا باید هدف آموزش مهارتهای زندگی کمک کردن به همه افراد جهت رسیدن به آرامش درونی تا این آرامش هم به کل جامعه برسد .

انسان موجودی دو بعدی است بعد جسمانی و بعد روانی. این دو بعد تأثیر و تأثر متقابل روی یکدیگر دارند. انسان سالم کسی است که به هر دو بعد خود توجه کرده و نیازمندی های هر یک را به طور متعادل و صحیح و مناسب پاسخ دهد و ارضاء کند و اگر به یکی از این دو بعد فقط توچه کند و از بعد دیگر غفلت کند به کمال انسانی خود دست نمی یابد و ناقص خواهد شد. بعد جسمانی انسان مثل بعد روانی و روحی انسان نیازهایی دارد. مثل نیاز به غذا، آب، هوا، جنس مخالف و غیره که افراط و تفریط در پاسخ دادن به آن، انسان را دچار چالش می کند و تأثیر عمیقی بر روح او نیز می گذارد. پس برای رسیدن به قله های معنوی و روحی باید بدن را سالم نگه داشت و نیازهای بدنی و جسمانی را تأمین کرد.

تعریف مهارتهای زندگی:

مهارتهای زندگی مهارتهایی هستند که برای افزایش تواناییهای روانی – اجتماعی افراد آموزش داده می شوند و فرد را قادر می سازند که به طور مؤثر با مقتضیات و کشمکش های زندگی روبرو شود .

 هدف مهارتهای زندگی:

 هدف آن در واقع افزایش توانایی روانی-اجتماعی و در نهایت پیشگیری از شکل گیری رفتارهای آسیب رسان به بهداشت و سلامت و ارتقای سطح سلامت روان افراد است (سازمان جهانی بهداشت،1379). . به طور کلی هدف از آموزش مهارتهای زندگی ایجاد روابط بین فردی مناسب و مؤثر ، انجام مسئولیتهای اجتماعی ، انجام تصمیم گیری های صحیح ، حل تعارض ها و کشمکش ها بدون توسل به اعمالی که به خود و یا دیگران صدمه می زنند .

تاریخچه مهارتهای زندگی

آموزش مهارتهای زندگی در سال 1979 و با اقدامات آقای دکتر گیلبرت بوتوین (gilbert-botvin)آغاز شد. وی در این سال یک مجموعه آموزش مهارتهای زندگی برای دانش آموزان کلاس هفتم تا نهم تدوین نمود که با استقبال فراوان متخصصان بهداشت روان مواجه گردید. این برنامه آموزشی به نوجوانان یاد می داد که چگونه با استفاده از مهارتهای رفتار جرات مندانه ، تصمیم گیری و تفکر نقاد در مقابل وسوسه یا پیشنهاد سوء مصرف مواد از سوی همسالان مقاومت کنند. هدف بوتوین طراحی یک برنامه واحد پیشگیری اولیه بود . مطالعات بعدی نشان داده آموزش مهارتهای زندگی در صورتی به نتایج مورد نظر ختم می شود که همه مهارتها به فرد آموخته شود. پژوهشها حاکی از آن بودند که این برنامه در پیشگیری اولیه چندین نوع مواد مخدر از جمله سیگار موفق بوده است. 

اهمیت مهارتهای زندگی :

اضطـراب، افســردگی، تنهایـی، کمرویـی، شکست، اختلافـات زناشویی، بیمـاری، درد، ضربه های روحی و ... انسان قرن معاصر، این واژه ها را به خوبی می شناسد و می داند که اگر مهارت های مقابله با این چالش ها را بیاموزد و آن ها را در زندگی به کارگیرد، آلام او التیام یافته، نشاط، شادابی و سلامت روانی خویش را باز می یابد و به سوی تعادل و سازگاری اجتماعی پیش خواهد رفت.

امروزه علیرغم ایجاد تغییرات عمیق فرهنگی و تغییر در شیوه های زندگی، بسیاری از افراد در رویا رویی با مسائل زندگی، فاقد توانایی های لازم و اساسی هستند و همین امر آنان را در مواجهه با مسائل و مشکلات زندگی روزمره آسیب پذیر کرده است.

پژوهش های متعدد نشان داده اند که خودآگاهی ، عزت نفس واعتماد به نفس شاخص های اساسی توانمندی ها وضعف های هر انسان است. این سه ویژگی فرد را قادر می سازد که فرصت های زندگی اش رامغتنم شمرده برای مقابله با خطرات احتمالی آماده باشد به خانواده و جامعه اش بیاندیشد ونگران مشکلاتی که در اطرافش وجود دارد باشد و به به چاره اندیشی بپردازد. مهارت های زندگی به عنوان واسطه های ارتقای سه ویژگی فوق الذکر در آدم ها می توانند فرد وجامعه را در راه رسیدن به اهداف فوق کمک نمایند

 همچنین پژوهش های  نشان داده اند که بسیاری از مشکلات بهداشتی و اختلالات عاطفی – روانی، ریشه های روانی – اجتماعی دارند: برای مثال، پژوهش در زمینه اعتیاد و سوء مصرف مواد نشان داده است که سه عامل مرتبط با سوء مصرف مواد عبارتند از: عزت نفس ضعیف، ناتوانی در بیان احساسات و فقدان مهارت های ارتباطی(مک دانالد و همکاران ،1991).

 مطالعات نشان داده اند که ارتقای مهارت های مقابله ای و توانایی های روانی – اجتماعی، در بهبود زندگی بسیار موثر است (کلینکه، 1386).

مطالعات زیادی دلالت بر آن دارند که بین عزت نفس ضعیف و سوءمصرف الکل و دارو (سینک و مستاف،1994)، بزهکاری ( دوکز و لورج، 1989)، بی بند و باری جنسی (کدی،1992) و افکار خودکشی ( چوکت، کاوز و پوتیگنات، 1993) رابطه وجود دارد.

 بنابراین با توجه به مدارک و شواهد علمی و به منظور پیشگیری از بروز آسیب های اجتماعی مانند خودکشی، اعتیاد، خشونت، رفتارهای بزهکارانه و اختلالات روانی، لازم است به موضوع بهداشت روانی و اهمیت آن توجه بیشتری شود.

 مهارتهای زندگی رامی توان به دو دسته کلی تقسیم نمود  :

1-مهارتهای جاری درمراحل زندگی 

مهارت حل مسئله

     مهارت تفکر مثبت

       مهارتهای تحصیلی

                  مهارت تصمیم گیری

            مهارت تفکر خلاق

              مهارت تفکر انتقادی

               مهارت برقراری رابطه موثر و سازگارانه

                 مهارت آگاهی از خود

                  مهارت قاطعیت (جرات مندی)

                        مهارت همدلی با دیگران

                          و...

                     2 -مهارتهای مقابله با مسائل زندگی

      مقابله با خشم

        مقابله با استرس

        مقابله با اضطراب

         مقابله با افسردگی

          مقابله با تنهایی

           مقابله با کمرویی

            مقابله با شکست

             مقابله با بیماری

               و...

مهارت تفکر مثبت:

 این مهارت خیلی مهم است  وزیربنای تمام مهارت های دیگر است . دو نوع تفکر در میان انسانها وجود دارد . گروهی مثبت نگر و گروهی منفی نگر هستند .

این مهارت به ما کمک می کند تا بدانیم چگونه مثبت فکر کنیم و از منفی نگری خوداری کنیم . زیرا فکر منفی عامل بیشتر بیماریهای روانی است .

مهارت های تحصیلی :

مجموعه مهارت های تحصیلی شامل مهارت های ( چگونگی تعیین اهداف ، ایجاد انگیزه ، تمرکز حواس ، روشهای صحیح مطالعه ، مدیریت زمان و ... می باشد)

 به ما کمک می کند تا در ادامه تحصیل موفق باشیم . 

 توانایی تصمیم گیری:

این توانایی به فرد کمک می کند تا به نحو مؤثری در مورد مسائل زندگی تصمیم گیری نماید . اگر کودکان و نوجوانان بتوانند فعالانه در مورد اعمالشان تصمیم گیری نمایند ، جوانب مختلف انتخاب ها را بررسی و پیامد هر انتخاب را ارزیابی کنند ، مسلماً در سطوح بالاتر بهداشت روانی قرار خواهند گرفت .

توانایی حل مسئله :

این توانایی فرد را قادر می سازد تا به طور مؤثرتری مسائل زندگی را حل نماید . مسائل مهم زندگی چنانچه حل نشده باقی بمانند ، استرس روانی ایجاد می کنند که به فشار جسمانی منجر می شود .

توانایی تفکر خلاق:

این نوع تفکر ، هم به حل مسأله و هم به تصمیم گیری های مناسب کمک می کند . با استفاده از این نوع تفکر ، راه حل های مخلتف مسأله و پیامدهای هر یک از آنها بررسی می شوند . این مهارت ، فرد را قادر می سازد تا مسائل را از ورای تجارب مستقیم دریابد و حتی زمانی که مشکلی وجود ندارد و تصمیم گیری خاصی مطرح نیست ، با سازگاری و انعطاف بیشتر به زندگی روزمره بپردازد .

توانایی تفکر نقادانه:

تفکر نقادانه ، توانایی اطلاعات و تجارب است . آموزش این مهارت ، نوجوانان را قادر می سازد تا در برخورد با ارزش ها ، فشار گروه و رسانه های گروهی مقاومت کنند و از آسیب های ناشی از آن در امان بمانند .

توانایی ارتباط مؤثر:

این نوانایی به فرد کمک می کند تا بتواند کلامی و غیر کلامی و مناسب با فرهنگ جامعه و موقعیت ، خود را بیان نماید . بدین معنی که فرد بتواند نظرها ، عقاید ، خواسته ها ، نیازها ، و هیجانهای خود را ابراز و به هنگام نیاز بتواند از دیگران درخواست کمک و راهنمایی نماید . مهارت تقاضای کمک و راهنمایی از دیگران در مواقع ضروری ، از عوامل مهم یک رابطه سالم است .

توانایی روابط بین فردی:

این توانایی به ایجاد روابط بین فردی مناسب و موثر با انسانهای دیگر کمک می کند . یکی از این موارد ، توانایی ایجاد و ابقای روابط دوستانه است که در سلامت روانی و اجتماعی ، روابط گرم خانوادگی به عنوان یک منبع مهم حمایت اجتماعی ، و قطع روابط اجتماعی ناسالم نقش بسیار مهمی دارد .

توانایی خود آگاهی:

« خود آگاهی » توانایی شناخت خود و آگاهی از خصوصیات ، نقاط ضعف و قدرت ، خواسته ها ، ترس ها و انزجارها است .

رشد خود آگاهی به فرد کمک می کند تا دریابد تحت استرس قرار دارد یا نه و این معمولاً پیش شرط و شرط ضروری روابط اجتماعی و روابط بین فردی مؤثر و همدلانه است .

توانایی همدلی:

« همدلی » یعنی اینکه فرد بتواند زندگی دیگران را حتی تا زمانی که در آن شرایط ندارد ، درک کند . همدلی به فرد کمک می کند تا بتواند انسان های دیگر را حتی وقتی با آنها بسیار متفاوت است بپذیرد و به آنها احترام گذارد . همدلی روابط اجتماعی را بهبود می بخشد و به ایجاد رفتارهای حمایت کننده و پذیرنده ، نسبت به انسانهای دیگر ، منجر می شود .

توانایی مقابله با هیجانها:

این توانایی فرد را قاد می سازد تا هیجان ها را در خود و دیگران تشخیص دهد ، نحوه تأثیر هیجان ها بر رفتار را بداند و بتواند واکنش مناسبی به هیجان های مختلف نشان دهد . اگر با حالات هیجانی ، مثل غم و خشم و اضطراب درست برخورد نشود این هیجانات تأثیر منفی بر سلامت جسمی و روانی خواهد گذاشت و برای سلامت پیامدهای منفی به دنبال خواهد داشت .

توانایی مقابله با استرس:

این توانایی ، شامل شناخت استرس های مختلف زندگی و تأثیر آنها بر فرد است . شناسایی منابع استرس و نحوه تأثیر آن بر انسان ، فرد را قادر می سازد تا با اعمال و موضع گیریهای خود فشار و استرس را کاهش دهد .

توانایی مقابله باخشم :

          خشم یکی از هیجانهای پیچیده انسان است  واکنشی متداول به ناکامی و بد رفتاری است .

 همه ما در زندگی با آن روبرو می شویم .خشم بخشی از زندگی است ولی ما را از رسیدن به اهدافمان باز می دارد به همین دلیل دچار تعارض می شویم .

 این مهارت به ما کمک می کند تا بتوانیم با آن مقابله درست و موثر کنیم .

توانایی مقابله با اضطراب (بیماری عصر تمدن):

          برخی از رویدادهای زندگی ما را متقاعد می کنند که واقعا در وضعیت خطرناکی هستیم ، در این شرایط ، اضطراب واکنشی طبیعی است .

زمانی اضطراب مشکل ساز است که بدون دلیل موجه ، احساس ناراحتی و تنش کنید ، در نتیجه بی جهت دچار رنج و عذاب شوید ، زیرا بدن و ذهن شما برای دفع خطر یا تهدیدی که به طور اشتباه برای خود ایجاد کرده اید ، برانگیخته می شود .

توانایی مقابله باشکست:

          شکست را می توان به عنوان یکی از رویدادهای زندگی در نظر گرفت وهم به عنوان یک مشکل . شکست تجربه نا خوشایندی است ، اما غالبا ما از عهده آن بر می آییم  .

 اگر ارزیابی اولیه ی درستی از آن بکنیم می توانیم بسیاری از شکست ها را به عنوان بخشی از زندگی بپذیریم و انرژی خود را صرف مقابله با شکست های مهم به کار گیریم .

توانایی مقابله با افسردگی (بیماری عصر تمدن):

          همه ما در طول زندگی فراز و نشیبهای عاطفی را تجربه می کنیم تا وقتی که بیش از اندازه شدید نباشند ، موجب می شوند زندگی جالب و چالش انگیز شود .

اما زمانی که خیلی احساس افسردگی و غمگینی کنیم یا برای یک دوره طولانی بی حوصله و بی حال باشیم ، لازم است وضعیت را مورد ارزیابی قرار دهیم و به دنبال پاسخهای مقابله ای مناسب بگردیدم .  

توانایی مقابله با کمرویی و طرد شدگی:

افراد تنها باوجود حضور در میان انسانهای دیگر با هیچ کس رابطه ندارند و هیچ دوست صمیمی ندارند .

می توان دو نوع تنهایی را نام برد :

اجتماعی ( احساس عدم عضویت در یک گروه و نداشتن فعالیتهای مشترک با دیگران )

عاطفی (دوری طرد شدگی از سوی دیگران ، کسی نباشد برای مهرورزی به او تکیه کنید )

روشهای آموزش مهارت های زندگی :

     بحث و مناظره گروهی

     ارائه مقاله

     ایفای نقش

     بازی ( در کودکان )

     بارش فکری

     بازی (درکودکان)

     و...

 نتجه گیری : آموزش مهارتهای  از نیازهای مهم هر فرد وجامعه می باشد .اگر افراد وجوامع  به آن توجه جدی  نکنند  آسیب جدی دیده ومی بیند .

مهارتهای زندگی را نمی توان به صورت تئوری محض آموزش داد .زیراپرورش وآموزش انسان زمانی امکان پذیر که:

1- الگوی واقعی از آنچه می خواهد باشد را ببیند وبا اوزندگی کند . یعنی مفاهیم ذهنی را به صورت عینی وعملی ببیند.( درهر خانواده والدین الگوی بچه ها هستند و درهرجامعه ی هم مسئولین جامعه الگوی افراد وخانواده ها)

2- فضا وشرایط لازم  برای افراد فراهم باشد.( اگر محیط خانواده ای آرام نباشد آموزش مهارتهای زندگی مختل می شود. در جامعه هم همین طور زیرا انسان ابتدا درمحیط خانواده وبعد درمحیط جامعه حضور دارد ومهارت هاراکسب می کند حال اگر خانواده وجامعه سالم باشند مهارتهای سالم واگر خانواده وجامعه نا سالم باشد مهارتهای ناسالم راکسب می کنند. البته جامعه علاوه برافراد برخانواده ها هم اثردارد.

پس همه دربرابر آموزش مهارتهای زندگی ابتدا به خود بعد هم به بچه ها  مسئول هستیم و باید آنرا جدی بگیریم.