با فرزندان خجالتی خود چه کنیم؟

  
یکی از بزرگترین آرزوهای والدین آن است که کودکانشان بتوانند در جامعه به بهترین شکل ممکن حضور پیدا کنند. البته این حضور خواه ناخواه توأم می شود با ابراز نظر و عقیده کردن. حضور در جامعه یعنی بتوانیم با اعتماد به نفس واقعی، توانایی و استعدادهای پنهانی خود را به معرض نمایش بگذاریم و در برابر عقاید مخالف با خود مدیریت درستی انجام داده و به شکلی صحیح آن ها را حل و فصل کنیم.

اما برخی از کودکان قادر نیستند به راحتی در جمع حضور پیدا کنند. این کودکان با دوستان خود ارتباط صمیمی و دوستانه ای برقرار نمی کنند و به دنبال آن همیشه در اظهار نظر کردن با مشکل روبرو می شوند. والدین آن ها مدام شاکی از آنند که چرا کودک من نمی تواند حق و حقوقش را از جامعه بگیرد؟ چرا نمی تواند با اطرافیانش راحت ارتباط برقرار کند و دوست شود؟

گاهی رفتارهای این کودکان، والدینشان را به ستوه می آورد. شاید شما هم شنیده باشید که والدین اذعان می کنند کودک من توانایی های زیادی دارد اما همین که در مقابل عده ای غریبه قرار می گیرد اصلا اسم خودش را هم فراموش می کند، چه برسد به اینکه بخواهد توانایی های خود را نشان دهد. در این جا ما به چند راهکار عملی که والدین می توانند از آن برای افزایش مهارت های اجتماعی کودکشان استفاده کنند اشاره می کنیم.

 
خجالتی بودن را برچسب نکنید

یکی از اشتباهات رایجی که والدین در تربیت کودک خود مرتکب می شوند زدن برچسب کم رویی به آن هاست. هیچگاه در مقابل دیگران، کودک خود را کم رو یا خجالتی صدا نزنید. برچسب زدن این القاب شخصیت کودک را به سمت همان رفتار های قبلی خود سوق می دهد. او در ناخودآگاه خود، خود را فردی ضعیف و کم مهارت می بیند. فردی که قادر نیست با دیگران به راحتی ارتباط برقرار کرده و نهایتا فردی است که به کم رویی شناخته می شود. اگر کسی نیز در مقابل کودکتان به شما گفت فرزندتان چقدر خجالتی است،

بگویید"نه باید به فرزند من زمان داده شود تا بتواند خود را با موقعیتی که در آن قرار گرفته انطباق دهد". اگر شما از آن دست والدینی هستید که خجالت کشیدن فرزند خود را مایه تمسخر و خنده قرار می دهید، بدانید که سخت در اشتباهید. گاهی برای خنده در جمع به کودکان لقب دست و پا چلفتی می دهیم. ساعاتی را با دیگران می خندیم. اما نمی دانیم که چقدر شخصیت فرزند مان را زیر پا له می کنیم و بر ناتوانایی او در برقراری ارتباط می افزاییم.

به جای کودکتان جواب ندهید

گاهی اتفاق می افتد کسی از فرزند شما سوالی می پرسد، ولی قادر نیست جواب سوال طرف مقابل را به خوبی پاسخ دهد. ممکن است در این شرایط حتی دستش را جلوی صورتش بگیرد یا خود را پشت سر شما قایم کند. در این مواقع لازم نیست شما به جای او پاسخ سوال را دهید یا حتی به جای او به خاطر پاسخ ندادنش معذرت خواهی کنید. فقط کافی است موضوع بحث را سریعا عوض کرده و او را از حالت فشار و تنش ایجاد شده خارج نمایید. یادمان باشد هر کجا که می نشینیم

از نگرانی خود در رابطه با کم رویی و خجالتی بودن فرزندمان سخن نگوییم. بازگو کردن این مسئله به طور مداوم، این ذهنیت را برای فرزندمان ایجاد می کند که مشکل او بسیار مهلک و لاینحل است و از طرفی او را به خاطر عدم روابط اجتماعی صحیح اش نیز مورد مواخذه قرار ندهید.به جای سرزنش سعی کنیم که راهکارهای اساسی برایحل مشکل پیدا کنیم.

 
غمی بر غم های کودک تان نیفزایید

کودکان کم رو معمولا از طرف همسالانشان مورد تمسخر قرار می گیرند. این رفتار دوستان باعث ناراحتی و غم بزرگی برای کودک شما می شود. اگر کودکتان را ناراحت و دلشکسته دیدید با او همدردی کنید. نشان دهید ناراحتی او را درک می کنید و در کل از کودکتان در برابر رفتار دوستانش حمایت کنید. برخی والدین در این شرایط به جای همدلی کردن با کودک خود، تازه بر این موضوع بیشتر تاکید کرده و مثلا می گویند "دوستانت راست می گویند

اینقدر دست و پاچلفتی هستی که از حقت نمی توانی دفاع کنی" و یا "تو چرا نمی توانی در برابر دوستانت بایستی تا آن ها هر کاری که دلشان می خواهد انجام دهند". والدین می توانند حتی با گفتن خاطره ای از دوران کودکی خود که مورد تمسخر دوستانشان قرار گرفته اند شرایط مشابهی را برای کودک مجسم کنند. این همدلی باعث کاهش تنش و اضطراب ناشی از تمسخر دوستانش می شود.

مقایسه های سرزنش آمیز را کنار بگذارید

یکی دیگر از رفتارهای اشتباه والدین در قبال کم رویی و خجالت کشیدن فرزندانشان آن است که آن ها را با کودکان دیگر مورد مقایسه قرار می دهند. مثلا می گویند "ببین پسر همسایه چقدر قشنگ سلام و احوال پرسی می کند، ولی تو عرضه نداری حتی سرت را بالا بگیری. تو آخر هیچ چیزی نمی شوی". مقایسه کردن نه تنها در کودکان بلکه در بزرگسالان هم امری ناپسنده به شمار می آید،

به طوری که شخصیت افراد را زیر سوال می برد.بهتر است رفتارهای پسندیده و زیبای کودک دیگر را با مهارت و ظرافت خاصی به کودک نشان داده و آن را تشویق کنید.یادمان باشد این گفتگو نباید حالت مقایسه ای و تمسخر امیز به خود بگیرد. مثلا بگویید "اون پسر بچه چه قدر قشنگ به همکلاسی خود دست داد و حالش را پرسید به نظر تو رفتارش قشنگ نبود؟".
 

کوچک ترین جرقه های ضد خجالت را تشویق کنید

تشویق کردن همیشه بهترین اهرم برای افزایش تعداد دفعات یک رفتار پسندیده محسوب می شود. هر رفتاری را که مغایر با خجالت کشیدن و کم رویی در کودکتان است مورد تشویق قرار دهید. مثلا اگر کودک تان در جمعی رفت و به بزرگتری سلام می کند به او بگویید "آفرین دخترم یا پسرم چقدر قشنگ سلام کردی" یا اگر نقاشی اش را به دوستانش نشان می دهد به او بگویید از اینکه نقاشی ات را خیلی قشنگ به دوستت نشان دادی خوشحالم.

 
زورگویی به کودک، دردی را دوا نمی کند

مواقعی که کودکتان را برای انجام دادن کاری مثلا گفتن اسمش در حضور دیگران یا نشان دادن توانایی هایش به دوستان ملزم می کنید دچار هراس و اضطراب می شود. نتیجه چنین کاری آن می شود که کودک هیچ رغبتی به نشان دادن خود نداشته باشد. وی در دفعات بعدی وقتی در چنین شرایط مشابهی قرار می گیرد، دچار ترس می شود و نشانه های کم رویی و خجالت را می توان در چهره اش دید. الزام کردن کودک علی رغم میل و خواسته او راهی مناسب برای افزایش مهارت های ارتباطی کودک نمی باشد و تنها مشکلی را بر مشکلات رفتاری کودک می افزاید.

 نقش والدین در افزایش اعتماد به نفس نوجوانان

اگر فرزند نوجوانی دارید باید یاد بگیرید که انتظارات بیش از حدی از وی نداشته باشید. در عین حال، همواره توانایی ها و موفقیت های کوچک نوجوان باید مورد تشویق و تحسین خانواده قرار گیرد و از فعالیت های سازنده و عواطفش حمایت شود. البته این به آن معنا نیست که همه رفتارهای نادرست

نوجوان را نادیده بگیرید تا دچار اعتماد به نفس کاذب شود بلکه باید با او به گفت وگو بنشینید و با تکیه بر منطق و خرد نکردن شخصیت فرزندتان، مشکلات را حل کنید و مراقب باشید اعتماد به نفسش تخریب نشود. از طرفی شما به عنوان والدین باید بدانید گوش کردن به حرف های نوجوان و تایید عقاید مثبت و کوچک نشمردن او در جمع، تاثیر بسزایی در افزایش اعتماد به نفس او دارد. کافی است یک بار امتحان کنید تا نتیجه بگیرید.

از کجا متوجه شویم نوجوان مان اعتماد به نفس مناسبی دارد؟

دکتر ادوارد مور، روان پزشک کودک و نوجوان و عضو انجمن علمی نوجوانان بریتانیا معتقد است نوجوانی که از اعتماد به نفس مطلوبی برخوردار است همواره مستقل عمل می کند، مسوولیت پذیر است و متکی به فرد خاصی نیست. یک نوجوان با اعتماد به نفس مطلوب از حضور در یک جمع غریبه و ناشناس احساس ترس نمی کند، گوشه گیر و پرخاشگر نیست و همیشه نسبت به پیشرفت هایش افتخار می کند و دامنه وسیعی از هیجان ها و احساسات را بروز می دهد. در عین حال،

ناکامی را نیز به راحتی می پذیرد و خیلی راحت عقایدش را با منطق در جمع مطرح و از آن دفاع می کند. در مقابل، نوجوانی که اعتماد به نفس پایینی دارد همیشه توانمندی های خود را دست کم می گیرد، احساس درماندگی می کند و به آسانی تحت تاثیر دیگران قرار می گیرد. این نوجوان، دامنه محدودی از احساسات و عواطف را بروز می دهد و از موقعیت های جدید و تازه دوری می کند و همواره نقاط ضعف خود را می بیند و خودش را سرزنش می کند.

رابطه میان خجالت و اعتماد به نفس در نوجوانان

بروز هرگونه اضطراب و نگرانی موقع قرار گرفتن در محیط های اجتماعی و گروه های فامیلی، تعریف مناسبی برای واژه خجالت کشیدن است و بروز این حس در نوجوانان به دوران کودکی آنها باز می گردد. کودکی که در مقابل پرسش های دیگران، پاسخی نمی دهد، تمایلی به شرکت در فعالیت های گروهی مهدکودک ندارد یا به مکان هایی مانند زمین بازی مدرسه نمی رود مگر اینکه از طرف یکی از والدین یا دوستان نزدیک مورد حمایت قرار بگیرد، در نوجوانی نیز با حس کم رویی و خجالت مواجه خواهد شد.

البته بسیاری از کودکان در بعضی از موقعیت ها مانند مهدکودک یا پیش دبستانی خجالتی هستند. در این بین نباید فراموش کرد یک شخصیت درون گرا، خود به تنهایی مشکلی به وجود نمی آورد اما زمانی یک رفتار خجالتی می تواند آزار دهنده باشد که او را از داشتن دوست ، شرکت در بازی و دیگر فرصت های یادگیری دور می کند که این موضوع خود می تواند مشکل ساز باشد و از یک کودک خجالتی، یک نوجوان خجالتی و با اعتماد به نفس پایین بسازد.

خجالتی بودن می تواند ژنتیکی باشد

بررسی های اخیر محققان دانشگاه هاروارد روی  نوزاد نشان می دهد که میل به کم رویی ممکن است ژنتیکی باشد اما محیطی که کودک در آن رشد می کند نیز تاثیر شگرفی در خجالتی یا اجتماعی شدن یک نوجوان دارد. درواقع میل به کم رویی یا خجالتی بودن با توجه به شرایط خانه نظیر بی ثباتی در تربیت فرزند ، اختلافات خانوادگی، انتقاد تند و اقتدار خواهر و برادر بیشتر خواهد شد. البته والدینی که فرزندان خود را باور دارند و همواره

از آنها حمایت می کنند، باعث می شوند تا نوجوان در تعاملات اجتماعی و خانوادگی خود راحت تر برخورد کند، اعتماد به نفسش تقویت شود و به یک نوجوان خجالتی تبدیل نشود. در عوض، دست انداختن و مسخره کردن کودک ، بیان کردن نقاط ضعف، اشتباهات، عقاید و احساسات شخصی او در جمع ، تاکید بر خجالتی بودن نوجوان و تحمیل ارتباطات اجتماعی چاره ساز نخواهد بود و کمکی به رفع این مشکل در دوران نوجوانی او نخواهد کرد.

آدم خجالتی چه شکلی است؟!

نباید فراموش کرد افراد خجالتی از نظر فیزیولوژیک خصوصیاتی دارند که در اعمال و رفتار آنها ظاهر می شود و تشدید ضربان قلب، سرخ شدن چهره، اختلالات تنفسی، تغییرات صدایی هنگام صحبت و… از جمله این عوامل است. در این میان برخی از رفتارهای اضطرابی، بیشتر در نوجوانان دیده می شود. مخفی کردن خود از اطرافیان و آشنایان و فرار کردن از جمع، به لکنت افتادن، مضطرب و دستپاچه بودن، با انگشتان خود بازی کردن، با لباس خود ور رفتن، از این پا به آن پا شدن،

سر را خم کردن و عدم برقراری ارتباط بصری مستمر و طبیعی با دیگران، خودتوجهی بیش از حد، ضعف اعتماد به نفس، عدم برخورداری از ابتکار عمل و خلاقیت های ذهنی از جمله این رفتارها در میان نوجوانان است و اگر این مشکل در دوران نوجوانی حل نشود ممکن است فرد تا پایان عمرش خجالتی باقی بماند.در این بین، یکی از احساسات ناخوشایندی که به نوجوانان خجالتی منتقل می شود

احساس تنفر و بیزاری بی دلیل از افراد دیگر یا خودکم بینی و حسادت نسبت به آنهاست که باید این گونه افکار را شناخت و به کمک روش های گفته شده نسبت به حل آنها اقدام کرد. ترس از شرکت در فعالیت های اجتماعی، یکی از عوامل مهم بروز خجالت در نوجوانان و ایجاد این حس تنفر در آنهاست بنابراین مهم ترین راهکار این است که به نوجوان کمک کنیم در یک فعالیت گروهی مانند یک باشگاه ورزشی ثبت نام کند

و با افراد مختلفی آشنا شود تا به مرور زمان احساس خجالت او از بین برود و با تقویت نقاط مثبت شخصیت خود به اعتماد به نفس مطلوبی دست یابد. البته باید در نظر داشت شیوع خجالتی بودن به ویژه در دوره بلوغ از سایر مراحل دیگر رشد بیشتر است و این وظیفه خانواده و کادر آموزشی مدرسه است که اعتماد به نفس نوجوان را تقویت کنند و به او بیاموزند اعتماد به نفس از جمله مهارت های زندگی و کلید طلایی رسیدن به موفقیت است و هیچ وقت هم برای به دست آوردن اعتماد به نفس مثبت دیر نیست.

 خداحافظی با خجالت دوران نوجوانی

روش های مفید و متعددی وجود دارد تا والدین بتوانند مانع از خجالتی شدن نوجوان شان شوند یا به فرزندشان کمک کنند تا از فردی خجالتی به فردی با اعتماد به نفس بالا تبدیل شود. باید به عنوان والدین نوجوان، یاد بگیرید تا از فرزند خود در محیط های نا آشنا حمایت کنید ، تنهایش نگذارید و اجازه بدهید قبل از شرکت کردن در جمع آن را به دقت بررسی کند .

حتی می توانید نمایش های خانوادگی ترتیب دهید و گفتن و انجام دادن کارهایی که برای کودک یا نوجوان شما سخت به نظر می رسد را با او تمرین کنید اما فعالیت هایی را مشخص کنید که فرزند شما از عهده آن بر می آید . در عین حال باید به بچه ها کمک کنید تا کارهایی را در زمانی که افراد خانواده یا دوستان دور هم هستند، انجام دهند. به عنوان نمونه کودک یا نوجوان شما می تواند

در حضور میهمانان وسایل میز شام را بچیند تا به اصطلاح خجالت اش بریزد.از طرفی باید اجازه بدهید فرزندتان برخی مشکلات و مسایل اش را خودش حل کند حتی اگر به سختی آن را انجام دهد. در این بین باید اطمینان خود را به توانایی فرزندتان برای رویارویی با مشکلات و پیدا کردن راه حل مناسب نشان دهید تا با اعتماد به نفس لازم، به بهترین نتیجه ممکن برسد.